Productie van geschreven tekst en de relatie met schrijfprocessen en spellingsmogelijkheden bij mensen met afasie

We zijn erg blij dat de werkgroep literatuur na een pauze van een jaar de draad weer heeft kunnen oppakken. Ditmaal is een artikel samengevat dat het schrijven op tekstniveau onderzoekt en vergelijkt met onderliggende schrijfprocessen.

Charlotte Johansson-Malmeling, Lena Hartelius, Åsa Wengelin & Ingrid Henriksson (2021): Written text production and its relationship to writing processes and spelling ability in persons with post-stroke aphasia. Aphasiology, 35:5, 615-632.

DOI: 10.1080/02687038.2020.1712585 (Volledige tekst beschikbaar)

Achtergrond

Schrijven is een complexe taak en kan worden verstoord door een neurologische oorzaak, zoals een CVA of een hersentumor. Schrijfproblemen van personen met afasie (PMA) kunnen in verschillende linguïstische domeinen voorkomen. Ze gebruiken bijvoorbeeld minder woorden en makkelijkere zinsstructuren dan mensen zonder afasie. Weinig onderzoek is gedaan naar de schrijfvaardigheid van PMA, terwijl we in het huidige digitale tijdperk bijna niet zonder deze vaardigheid kunnen. Tot nu toe werd er vooral gekeken naar het resultaat van het schrijfproces, namelijk de geschreven tekst. Ook werden bij PMA vaak dicteertaken afgenomen om schrijfvaardigheid te onderzoeken.

Naar schrijfvaardigheid kan worden gekeken volgens een model dat hogere en lagere processen van elkaar onderscheidt. Lagere processen hebben onder andere te maken met spelling en typen. Hogere processen hebben te maken met executieve functies, waarbij ideeën tot stand komen en een verhaal gepland en gecorrigeerd wordt. Beide processen maken gebruik van het werkgeheugen, maar de lagere processen in een mindere mate vanwege de automatisering ervan. De verwachting is dat de lagere processen bij PMA niet meer geautomatiseerd zijn en de hogere processen hiervan hinder ondervinden.

Methoden

15 personen met milde of matige afasie werden gematcht met een gezonde controlegroep van 26 gezonde personen. Zij kregen de volgende taken:

  • kopieertaak van een spreekwoord (voor het meten van de typvaardigheid)
  • geschreven verhaal aan de hand van prenten (FROG-story)
  • geschreven verhaal aan de hand van een eigen ervaring (“wanneer ik voor het laatst iemand gelukkig maakte”)
  • dicteertaak van 49 bestaande woorden (lexicale route)
  • dicteertaak van 18 non-woorden (sublexicale route)

De taken werden afgenomen op de computer in een speciaal softwareprogramma.  Verschillende kenmerken konden zo geanalyseerd worden met als doel de geschreven teksten en schrijfprocessen van beide groepen te vergelijken. Ook konden verbanden tussen de kenmerken onderzocht worden.

Kenmerken schrijfproces Kenmerken tekst
Typsnelheid (gemiddeld interval tussen toetsen in secondes) Tekstlengte (# woorden)
Productiesnelheid (# woorden/min) Percentage spelfouten (# woorden met fouten / totale # woorden)
Percentage onbewerkte tekst (# tekens in tekst gedeeld door # ingedrukte tekentoetsen)

Resultaten

Significante verschillen tussen de twee groepen werden gevonden voor alle kenmerken van het schrijfproces. De PMA schreven significant minder snel (0.84 vs. 0.30s) en significant kortere verhalen (3.86 vs. 11.86 wrd/min en 3.84 vs. 19.45 wrd/min) dan de controlegroep en bewerkten meer. In het prentenverhaal maakten zij ook significant meer spelfouten (7.16 vs. 1.07%). Daarnaast waren zij langzamer op de kopieertaak van het spreekwoord. Een kwalitatieve analyse van deze taak liet zien dat PMA daarin fouten maakten, zoals ontbrekende woorden, spelfouten en herhalingen van lettergrepen.

Bij de PMA was er een significante correlatie tussen typsnelheid en productiesnelheid voor het vrije verhaal. Tevens was er voor beide geschreven verhalen een significante correlatie tussen productiesnelheid en hoeveelheid onbewerkte tekst. Deze correlatie werd niet gevonden voor de controlegroep. De scores op de dicteertaak van bestaande woorden correleerden significant met het aantal spelfouten in het prentenverhaal, maar niet in het vrije verhaal. Ook correleerde voor geen enkel geschreven verhaal de hoeveelheid bewerkingen met de scores op de dicteertaken of de spelfouten in de verhalen.

Conclusie en discussie

Alle aspecten van het schrijfproces waren afwijkend voor PMA. Het aantal woorden per minuut in het prentenverhaal was bijna drie keer lager dan dat van de controlegroep, maar nog lager voor het vrije verhaal. Mogelijk hebben de prenten het schrijfproces van de PMA vergemakkelijkt. Een vrije tekst vraagt meer van hogere processen, maar misschien ook van het vermogen om woorden uit het lexicon op te halen. Dit lijkt op de problemen die PMA in de gesproken taal kunnen hebben.

PMA probeerden hun teksten, met name op woordniveau, veel te verbeteren, wat resulteerde in een lagere productiesnelheid. Waar de controlegroep ook wel tekst bewerkte, was dit niet gecorreleerd aan de productiesnelheid. Bij PMA lijkt de hoeveelheid bewerking zo groot dat het impact heeft op de totale productie. De kopieertaak, waarvan wordt gedacht dat deze laag in cognitieve belasting is, vraagt ook nog steeds veel van de PMA en fouten waren niet alleen motorisch. Ze lijken veel bezig met niet-geautomatiseerde lagere denkprocessen (spelling op woordniveau) en beïnvloeden hiermee het hogere tekstuele schrijfproces.

Het aantal bewerkingen lijkt niet te maken te hebben met het aantal spelfouten in de dictaten en verhalen. Een laag aantal spelfouten zegt namelijk vooral dat de bewerkingen succesvol waren. Een goede score op de dicteertaken was voorspellend voor een laag aantal spelfouten in het prentenverhaal, maar dit was niet het geval voor de vrije tekst. Dit is bijzonder, omdat dicteertaken vaak gebruikt worden om iets te zeggen over spelling- of zelfs schrijfvaardigheid. Het belang van een goede taakselectie om schrijfvaardigheid in zijn geheel te onderzoeken, wordt hiermee benadrukt.

Vragen voor de klinische praktijk

  • Zie jij wel eens patiënten met afasie en geïsoleerde schrijfproblemen?
  • Welke schrijftaken neem jij af bij patiënten met afasie? En doe je dit dan geschreven of getypt?
  • Denk jij dat er een verschil is tussen het schrijven van een verhaal of het typen ervan?
  • Op welke manier behandel je schrijfproblemen?

dinsdag 29-11-2022

in categorie:

Geen reactie

Geef je reactie

Laatste reacties

Webshop

  • Bestel online voorlichting, spel- en oefenmaterialen, de Afasie Nieuwslezer, Top! 2Games, Top! Woordvinding en meer.

    Webshop

Als deelnemer heb je toegang tot

Steun Stichting AfasieNet
met een donatie