Primaire progressieve afasie: een klinische benadering

Binnen AfasieNet bestaat sinds 2016 een werkgroep Primaire Progressieve Afasie (PPA).

Deze werkgroep heeft als doel:
Het vergroten van kennis onder logopedisten, mensen met PPA en hun naasten over de kenmerken van PPA en de gevolgen voor de communicatie, het verhogen van de kwaliteit van logopedische diagnostiek en behandeling van PPA.

De werkgroep heeft het volgende artikel vertaald en bewerkt:

Primary progressive aphasia: a clinical approach. C.R. Marshall, C.J.D. Hardy, A. Volkmer, L.L. Russell, R.L. Bond, P.D. Fletcher, C.N. Clarc, C.J. Mummery, J.M. Schott, M.M. Rossor, N.C. Fox, S.J. Crutch, J.D. Rohrer & J.D. Warren (2018). Journal of Neurology. Volume 265, Issue 6, pp 1474–1490.
https://link.springer.com/content/pdf/10.1007%2Fs00415-018-8762-6.pdf

Voorwoord

Primair Progressieve Afasie is een heterogene groep van taal gerelateerde dementievormen. Het diagnosticeren van PPA is complex. PPA is een zeldzame aandoening, die geleidelijk ontstaat en langzaam progressief is. Daarnaast is de taalpresentatie van PPA en de onderliggende pathologie heterogeen. Sinds 2011 zijn er internationale consensuscriteria voor PPA, waarbij naast de taalpresentatie ook de bijbehorende beeldvorming en biomarkers beschreven worden.

De afgelopen jaren is er een wetenschappelijke discussie ontstaan over de bruikbaarheid en nauwkeurigheid van de criteria voor de differentiaal diagnostiek PPA (Leyton & Hodges, 2014; Marshall e.a., 2018; Mesulam & Weintraub, 2014). Mede hierdoor zijn er internationaal nog geen gevalideerde en gestandaardiseerde PPA-taaltests beschikbaar.

D.m.v. literatuuronderzoek en aan de hand van onze eigen ervaringen heeft de werkgroep geïnventariseerd welke onderdelen van bestaande afasietests bruikbaar kunnen zijn voor de diagnostiek en de daaruit voortvloeiende behandeling van PPA (zie bijlage). Daarnaast hebben wij het overzichtsartikel over PPA van Marshall e.a., dat in 2018 verscheen, als leidraad gebruikt voor een document om de huidige inzichten over PPA te belichten.

Uit eigen ervaring weten wij dat er zich bij de diagnostiek van PPA een aantal dilemma’s voordoen. De differentiaal diagnose blijft complex met de huidige criteria. Het blijft lastig te beoordelen of we te maken hebben met PPA (de problemen zijn met taalstoornissen begonnen) of met taalproblemen en/of cognitieve communicatie stoornissen (CCS) bij een dementieel beeld. Wanneer er sprake is van PPA, is het classificeren van de specifieke PPA-variant niet altijd eenvoudig; 25 tot 40% van de PPA- syndromen is niet goed te classificeren (Nickels & Groot, 2014; Marshall e.a., 2018). In dat geval spreekt men van gemengde of niet-classificeerbare PPA.

Er bestaan verschillende onderliggende pathologieën (Ziekte van Alzheimer en Fronto-temporale Dementie) die de taalproblemen kunnen veroorzaken. Al hoewel er steeds meer ondersteunende onderzoeken zijn met behulp van beeldvorming en biomarkers, zoals liquor onderzoek, is er internationaal nog geen herziening bekend van de classificatie van PPA syndromen. In Nederland is een bewerking van de SYDBAT (Savage e.a., 2013) gemaakt. Deze PPA screeningstest uit Australië is nooit officieel uitgebracht. De Nederlandse bewerking, de SYDBAT-NL, was een pilotonderzoek (Eikelboom, Janssen, Van den Berg, Roelofs, & Kessels, 2017). De patiëntengroep was ingedeeld op basis van de PPA-consensuscriteria van Gorno-Tempini e.a. uit 2011 aan de hand van neurologisch-, neuropsychologisch- en beeldvormend onderzoek. In het artikel wordt niet vermeld of er van de patiënten ook bio-markers bekend zijn, die informatie kunnen geven over de onderliggende pathologie. Er wordt gewerkt aan de verdere validering en normering van de SYDBAT-NL.

In 2018 verscheen het boven aan dit document genoemde artikel van C.R. Marshall en collega’s. In dit artikel worden de huidige inzichten ten aanzien van de PPA-criteria van Gorno-Tempini e.a. (2011) beschreven. Als werkgroep PPA zijn wij van mening dat de inhoud van dit artikel aansluit bij een behoefte uit de klinische praktijk t.a.v. vergroten van kennis over de verschillende PPA varianten en de uitzonderingen én de opties voor taalonderzoek voor de verschillende PPA-varianten.
In dit artikel van Marshall e.a. wordt een klinische benadering van progressieve afasievarianten besproken, die gebaseerd is op de eigen ervaringen van de auteurs.

Er wordt een kader geschetst voor het specifieke taalonderzoek dat gedaan kan worden bij PPA en in het bijzonder de drie varianten daarvan: de niet- vloeiende, semantische en logopene PPA. Eraantoegevoegd zijn ‘klinische parels’: aspecten die de auteurs bruikbaar vinden voor de diagnostiek,naast neuro-anatomische en andere kern associaties voor ieder syndroom. Zij beschrijven ook potentiële valkuilen en variaties in de taalpresentatie, die niet altijd goed binnen 1 van de 3 varianten passen. Verder wordt er afsluitend gesproken over begeleiding, verloop van de ziekte en bio- markers.

Het document van de werkgroep is een vertaling en bewerking van boven genoemd artikel. In deze Nederlandse bewerking is de talige diagnostiek het uitgangspunt. Wij hebben onze ervaringen uit de klinische praktijk in het stuk verwerkt. Deze opmerkingen en toevoegingen zijn in een kader geplaatst. Ook het taalonderzoek bij verdenking van PPA hebben wij aangevuld en aangepast aan de Nederlandse praktijk. Voor een overzicht met daarin een basisset aan testonderdelen voor diagnostiek bij PPA: zie Bijlage 5.

Met dit document hopen wij logopedisten handvatten te bieden bij de diagnostiek van PPA.

Via deze weg bedanken wij Anke Harbers en Sofie van Wessel voor hun bijdrage aan het starten van de werkgroep.

De leden van de werkgroep PPA,

  • Drs. Jasmina Apostolovic, logopedist, afasietherapeut
  • Marjon Hendrickx-Jessurun MSc, logopedist/ logopediewetenschapper en afasietherapeut
  • Drs. Antoinette Keulen, logopedist/ taal- spraakpatholoog
  • Dr. Evy Visch- Brink, klinisch linguïst/ associate professor
  • Drs. Carolien de Vries, logopedist, afasietherapeut en junior onderzoeker

Utrecht, september 2019

Zie hieronder voor de volledige vertaling en bewerking van genoemd artikel.

Meer informatie over PPA

Meer informatie over PPA vind je hier.

1 reactie

  • sandra wielaert

    Was vorige week op inspirerende cursusdag over toepassingen van het Better Conversations in Aphasia programma (vergelijkbaar met PACT) Gier werden enkele voorbeelden van de toepassing van dit programma bij PPA gepresenteerd! Anna Volkmer hoopt begin 2020 te promoveren op de toepassing van Conversatie partnertraining bij PPA (‘BCPPA”); dus ‘keep eyes peeled’ voor publicaties van haar!

Dit artikel is meer dan 60 dagen oud. Reageren is niet meer mogelijk.

Laatste reacties

Webshop

  • Bestel online voorlichting, spel- en oefenmaterialen, de Afasie Nieuwslezer, Top! 2Games, Top! Woordvinding en meer.

    Webshop

Als deelnemer heb je toegang tot

Steun Stichting AfasieNet
met een donatie