De verkiezingen voor de Tweede Kamer komen eraan, politiek bepaalt in hoge mate ons leven op dit moment, in Amerika bleek de democratie ineens kwetsbaar… het was niet zo moeilijk om een onderwerp voor de blog te kiezen voor deze maand.
Stemmen
Soms wordt het gaan stemmen gezien als een plicht. In mijn familie werd het stemrecht gezien als een voorrecht. En zo vóelde ik het ook toen ik precies op mijn 18e verjaardag voor het eerst mocht gaan stemmen voor het Europese Parlement. Ik voelde me die dag extra jarig, want ik mocht meedoen, meebepalen, mijn stem telde mee. Ik realiseer me nu dat dat voorrecht niet vanzelfsprekend is: voor 2,5 miljoen Nederlanders is stemmen moeilijker door een beperking in het lezen en verwerken van informatie. Dit kan allerlei oorzaken hebben (o.a. afasie, Nederlands als tweede taal, een verstandelijke beperking, zeer ernstige dyslexie). Hoewel de oorzaken van de leesproblemen zéér divers zijn, wordt het probleem vaak samengevat onder de noemer ‘laaggeletterdheid’.
2,5 miljoen ‘laaggeletterden’ is veel. Het is een groot deel van de stempopulatie. Voor een goed democratisch proces is het belangrijk dat laaggeletterden (waaronder de mensen met afasie), ondanks hun beperkingen, kunnen gaan stemmen. Op de website van de Kiesraad staat dat mensen met een beperking mogen gaan stemmen als ze hun ‘wil kunnen bepalen’. Het is alleen zo lastig dat politiek meestal wordt bedreven met woorden. Het kan dus nog een hele opgave zijn om een keuze te maken. Taalhulp kan voor de mensen met afasie daarbij een uitkomst zijn.
De revalidanten die bij ons in de kliniek moeten verblijven, zijn vaak niet bezig met iets als verkiezingen. Ze hebben net een beroerte doorgemaakt, en ze zijn bezig met verwerking en herstel. Dit vraagt zoveel focus, dat ze het onderwerp ‘politiek’ zelden zelf aandragen. Toch noem ik het altijd wel even, in de aanloop naar de verkiezingen. Soms zijn ze dankbaar dat ik ze eraan herinner. Soms wuiven ze het weg. En soms zijn ze er zelf ook al mee bezig.
Een hele tijd geleden behandelde ik een meneer met afasie, die actief lid was van een politieke partij (meneer W.). De partij vervulde een belangrijke rol in zijn leven. Helaas kon meneer W. door zijn afasie niet meer deelnemen aan de levendige discussieavonden, en hij kon ook niet meer langs de deuren om zijn politieke idealen te delen met anderen. Politiek bedrijven was hem helaas té talig geworden, maar zijn overtuigingen waren dat natuurlijk niet. Des te fijner dat zijn partijgenoten hem op sleeptouw namen bij het flyeren voor de partij. Zo kon hij toch een bijdrage leveren aan de partij die hem zo dierbaar was, en uitdrukking geven aan zijn politieke overtuiging.
Bij meneer W. was de politieke voorkeur overduidelijk. Gebruik maken van het stemrecht was voor hem niet zo heel ingewikkeld. Hij kon het zelf doen, of een naaste machtigen om voor hem te stemmen. Het machtigen van een naaste breng ik bij alle revalidanten die willen gaan stemmen onder de aandacht. Mensen denken hier zelf niet altijd aan, of ze kennen de mogelijkheid niet.
Lastiger wordt het als iemand een ‘zwevende kiezer’ is. In de aanloop naar de vorige Tweede Kamerverkiezingen (in 2017) behandelde ik een mevrouw met afasie (mw. V.), die duidelijke ideeën had over hoe het land geregeerd moest worden en dus zéér gemotiveerd was om te gaan stemmen. Maar ze wist nog niet welke partij het beste bij haar ideeën paste. Ze zei zo mooi: ‘Want ik ben een vrezende kiezer’ (ze bedoelde natuurlijk ‘zwevende kiezer’). En: ‘Ik vind het zo ingewikkeld, dat stemmen. Hoe kom ik er nou met m’n kapotte hoofd achter wat ze in Den Haag vinden?’ Een goede vraag. Dus maakten we in de behandeling samen een rondje langs de verkiezingsprogramma’s van de partijen van haar voorkeur. Het resultaat was teleurstellend: geen enkele partij had het verkiezingsprogramma visueel ondersteund weergegeven, en weinig partijen hadden het in eenvoudige taal opgesteld. Ook voor de komende Tweede Kamerverkiezingen lijkt het niet veel anders. Bij een enkele partij vind je na goed zoeken het ‘programma in eenvoudige taal’ en dan moet je nog steeds hele lappen tekst doorwerken. Als iemand met afasie nieuwsgierig is naar de verschillende standpunten van de partijen, lijkt hulp bij het gericht zoeken echt nodig.
Vlak nadat ik met mw. V. wat politieke partijen had opgezocht, keek ik met mijn kinderen toevallig het lijsttrekkersdebat van het Jeugdjournaal op tv. De lijsttrekkers vertelden rustig, in eenvoudige taal, met visuele ondersteuning, wat hun standpunten waren. Ze trokken hierbij gezamenlijk op, bestreden elkaar niet, en ze gingen dus ook niet met elkaar in discussie. Dat was eigenlijk best een verademing! Mijn eerstvolgende werkdag adviseerde ik mw. V. dat lijsttrekkersdebat van het Jeugdjournaal terug te kijken (wel met de opmerking dat niet alle lijsttrekkers bij het debat aanwezig waren). Dat deed ze, samen met haar man. En het hielp haar in het bepalen van haar partijkeuze. Na het debat wilde ze nog het partijprogramma van haar voorkeurspartij checken. Haar man heeft toen in de behandelkamer de belangrijkste standpunten voor zijn vrouw samengevat, met steekwoorden, en een toelichting gegeven waar nodig. Dat was een mooie oefening voor meneer V., die merkte dat hij inmiddels best vaardig was in het aangepast communiceren met zijn vrouw.
In de afasiegroep mijd ik inhoudelijke discussies over politiek en religie, heel eerlijk gezegd. Als revalidanten heel erg van mening verschillen deze onderwerpen, kan het zo’n afstand creëren tussen mensen. En in de groep zoek ik liever de verbinding op. Toch noem ik de verkiezingen in de afasiegroep altijd eventjes, ook om te polsen of het leeft onder de deelnemers van de afasiegroep. Als dat zo is, stel ik voor om het onderwerp ‘verkiezingen’ te bespreken. En meestal willen de groepsleden dat wel. Bijzonder was het toen een revalidant tijdens zo’n gesprek aan alle aanwezigen met tekeningen duidelijk maakte waarom niet-stemmen of strategisch stemmen helemaal niet goed is voor de democratie!
Maar waar het míj nu vooral om gaat, is dat de mensen met afasie hun stemrecht kunnen verzilveren, als ze dat willen, eventueel met taalhulp of een machtiging. Dat ze zich niet laten weerhouden door de afasie. En dat op die manier zoveel mogelijk mensen zich vertegenwoordigd voelen als er in Den Haag straks weer keuzes gemaakt gaan worden, die gaan over ons!
Interessante links
Kieskompas met Steffie: Steffie helpt je met stemmen
Verkiezingskrant_gewone_taal_TweedeKamer_lowres.pdf (prodemos.nl)
http://www.lezenenschrijven.nl/verkiezingen
Wat is er geregeld voor kiezers met een beperking? | Rijksoverheid.nl
