Meten is weten
Laatst kregen we een nieuwe zorgmanager bij onze neuro-behandelteams. Al vrij snel mocht ik met hem kennismaken. Ik begreep tijdens dit kennismakingsgesprek dat de revalidatie een nieuw werkterrein voor hem was. En dat hij stiknieuwsgierig was naar hoe alles in ons centrum in z’n werk gaat. Hij was ook erg benieuwd naar afasie. Ik kreeg de indruk dat er in zijn vorige baan in geen velden of wegen een logopedist te bekennen was. Gelukkig kon hij zich bij ‘de logopedie’ nog wel iets voorstellen. Maar van een klinisch linguïst had hij nog nooit gehoord. En dat snapte ik heel goed. Want de klinische linguïstiek is eigenlijk maar een klein specialisme in zorgland.
Ondersteunende rol
Dus ik vertelde hem over afasie, over wat een logopedist in een revalidatiecentrum allemaal te bieden heeft en over de ondersteunende rol van de klinisch linguïst in de afasietherapie. Dat een klinisch linguïst de logopedisten vakinhoudelijk ondersteunt door het verrichten van diagnostiek, om de therapie meer richting en behandelfocus te geven. En dat een klinisch linguïst revalidanten helpt om te duiden wat er precies aan de hand is met de taal. Bijvoorbeeld bij iemand wiens spreekstijl sinds de beroerte veranderd is, en volgens naasten ‘rommeliger’ of ‘vermoeiender’ en minder begrijpelijk. Zo iemand kan goed scoren op alle standaard afasietests, maar toch een grammaticale stoornis blijken te hebben, op basis van een taalkundige analyse. Of bij een revalidant met een lichte afasie, maar met een relatief ernstig leesprobleem. Waarom gaat dan het lezen juist zo moeilijk?
Leesproces
Ik nam bij mijn uitleg het leesproces als voorbeeld. Ik legde mijn leidinggevende uit dat het leesproces uit een aantal verschillende stappen bestaat. Ik vertelde dat daarnaast niet-talige factoren (waarneming, aandacht, concentratie) op het lezen van invloed zijn. Linguïsten zijn gespecialiseerd in al die verschillende, gedetailleerde stappen en de niet-talige factoren. Dit helpt om een leesprobleem te ‘lokaliseren’: waar gaat het mis in het leesproces? Dit geeft aanknopingspunten voor behandeling of compensatie.
Voorbeelden
Het mag een wonder heten dat mensen met een gezond brein taal kunnen gebruiken. Alle taalvaardigheden (lezen, spreken, schrijven, begrijpen van gesproken taal) zitten waanzinnig vernuftig in elkaar, en er kan nogal wat misgaan. De variatie in specifieke taalproblemen is dan ook enorm en ik ben in al die jaren al veel tegengekomen. Om nog even het lezen als voorbeeld te nemen:
- Een revalidant die na een val van de trap nog wel kon schrijven, maar vervolgens niet meer kon lezen wat hij zelf had opgeschreven.
- Een oudere heer die na zijn beroerte zei: “Het lezen lukt totaal niet meer”, maar toen ik hem bij het woord ‘fiets’ vroeg om dan maar te gokken wat er stond, zei: “nou ja… een vervoermiddel of zo?”. Toen ik doorvroeg naar wat voor vervoermiddel dan, zei hij: “gokje: een fiets?”.
- Een revalidant die zei dat hij sinds zijn herseninfarct overal ´trollen´ zag als hij las en daardoor niet kon lezen. Maar toen we de leesomgeving aanpasten en de ‘trollen’ daardoor verdwenen, bleek deze meneer heel best te kunnen lezen. Talig bleek er eigenlijk niets aan de hand.
- Een ´woordblinde´ revalidant, die heus wel zag dat er woorden stonden, die hij zou moeten kennen, maar door zijn herseninfarct geen idee meer had van wat die woorden ook alweer betekenden. En bij elk woord gefrustreerd uitriep: “Hoe kan zoiets nou?!” Ik kon hem uitleg geven en hem daarmee geruststellen.
- En dan was er nog de onderwijzeres die fout geschreven woorden niet meer herkende als ´verkeerd´. Terwijl ze wél weer aan het werk wilde met kinderen met lees- en schrijfproblemen. Door haar leesprobleem te lokaliseren werd pijnlijk duidelijk dat ze haar werk niet meer kon doen, zolang haar specifieke leesstoornis niet hersteld was. Geen leuk bericht. Maar we wilden voorkomen dat deze mevrouw vast zou lopen, of dat haar schoolkinderen de dupe zouden worden.
Duidelijkheid
Duidelijkheid om te voorkomen dat iemand vastloopt… daar is soms alleen diagnostiek en het delen van informatie voor nodig.
Zo onderzocht ik eens een jonge vrouw op mogelijke taalstoornissen (“Janneke”). Janneke was student. Haar aanvankelijke taalproblemen door hersenletsel na een auto-ongeluk waren grotendeels hersteld. Toch bleef er nog een licht, maar hardnekkig probleem over: Janneke hield moeite met inprenten van nieuwe woorden. Ze wilde echter haar studie weer oppakken. Daarbij moest ze zich een boel nieuw vakjargon eigen maken. In het onderzoeksverslag beschreef ik het probleem in het leren van nieuwe woorden. Ik deed dat ook in lekentaal voor Janneke én voor haar studiebegeleider. In het verslag stond verder hoe Janneke zich haar nieuwe vakjargon wél eigen kon maken, met enige aanpassing (herhaling, extra schriftelijke ondersteuning, het opnemen van colleges en soms wat extra begeleiding in anderstalige lessen). Janneke nam het onderzoeksverslag mee naar haar studiebegeleider, die het serieus nam en er werk van maakte. Op deze manier kon ik als taalkundige een klein stukje bijdragen aan het dagelijks leven van deze vrouw en indirect aan haar toekomst.
Voldoening
Kijk, en dat geeft mij nou ook voldoening. Ik ben dankbaar dat ik logopedie en klinische linguïstiek mag combineren in mijn baan. Voor dat kennismakingsgesprek met mijn baas hadden we maar een half uurtje. Maar ik had er eigenlijk wel een ochtend mee kunnen vullen. Of minstens tien blogs. Maar ik zal me inhouden.
